Sint Werenfridus
Sint Werenfridus of Werenfried van Elst (Duitsland, datum onbekend – Westervoort, 14 augustus 760)[1] was een Ierse missionaris en de patroonheilige van Elst. Hij predikte in de 7e en 8e eeuw in de Betuwe het christendom, in het rijk van de Friese koning Radboud. Later is hij heiligverklaard.
Werenfridus maakte deel uit van het benedictijnerklooster van Egbert van Rathmelsigi in Ierland. Hij ging rond 690 naar het land der Friezen en kreeg de taak om in het westelijk deel daarvan het evangelie te prediken. Werenfridus zetelde zich aanvankelijk in het huidige Wervershoof, waar zijn priesterwoning stond, maar trok later via Dorestad door naar de Betuwe en het gebied daaromheen, om ook daar de christelijke leer te verspreiden.
Werenfridus stierf op 14 augustus 760 in Westervoort en werd begraven in de Grote Kerk in Elst.
Heiligverklaring
In ongeveer 925 werd het Werenfridusaltaar opgericht in de kerk van Elst. In hetzelfde jaar nam Balderik van Kleef, 15e bisschop van Utrecht, de resten van Werenfridus' lichaam uit de sarcofaag in de crypte, identificeerde het lichaam en zette aldaar de relieken in een reliekschrijn.
De relieken van Werenfridus sneuvelden grotendeels tijdens de plundering van de kerk door muitende Spaanse soldaten in 1588. Theodoor van Eimeren wist nog enkele delen te redden en via Johannes Hollant over te brengen naar Theodoor Rijswijck uit Nijmegen, die op zijn beurt op zoek ging naar een veiligere plaats voor de heilige erfstukken. Uiteindelijk belandde het grootste deel van de relieken in Emmerik, maar die gingen daar verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog. In de oorlog moet er in Elst nog een verbrand stuk bot in een zilveren reliekhouder zijn geweest, met daarop een papiertje met de tekst Ossa Sancti Werenfridi. Na de Tweede Wereldoorlog is dit reliek echter niet meer gezien.
Werenfridus werd beschermheilige van Elst, van groentetuiniers en van mensen die aan jicht lijden. Bovendien wordt er vaak tot hem gebeden bij last van stijve gewrichten.
Legende
Johannes de Beke verhaalde in de 14e eeuw dat Werenfried in 690 in het reisgezelschap van Willibrord mee was gekomen.[2]
Volgende de legende werd Werenfridus' lichaam na zijn dood opgeëist door de inwoners van Westervoort en Elst, waar hij bij leven zelf had gezegd het liefst te willen worden begraven in Elst. Uiteindelijk werd, volgens de legende, besloten zijn lichaam op een onbemand bootje op de Rijn te leggen en het lot te laten bepalen waar Werenfridus' laatste rustplaats moest komen. Het bootje voer, tegen de stroom in, naar de Betuwe-oever. Er werd een tweede oordeel gevraagd: Werenfridus' lichaam werd op een ossenkar gelegd, die getrokken werd door jonge ossen, die nog nooit eerder een juk gedragen hadden. Ook zij wendden zich naar Elst en brachten het lichaam van de heilige tot bij de Elster kerk. Een andere versie meldt dat er twee jonge kalveren, waarvan de moeders in Westervoort stonden, voor de kar werden gespannen. Zonder aarzelen liepen de dieren echter naar Elst.
Symbolieken, naamgevingen en verering
De kerk waar Werenfridus oorspronkelijk begraven werd, heet sinds 1483 de Werenfriduskerk. Sinds de reformatie wordt deze echter de Grote of Sint Maartenskerk genoemd. In het museum onder de kerk is onder andere de sarcofaag te vinden waarvan wordt gezegd dat Werenfridus erin begraven lag.
In de katholieke Sint Werenfriduskerk zijn in het halletje reliëfs aanwezig die het leven van Sint Werenfridus uitbeelden. Ze zijn gemaakt door het atelier van Pierre Cuypers en sierden in de vooroorlogse kerk de preekstoel.
Op het wapen van Elst is het bootje te herkennen dat volgens de legende Werenfridus na zijn dood naar die plaats voer. Naast de Rijksweg (op de kruising met de weg langs de Linge) ligt een, er op het eerste gezicht als een roestige mummie uitziend, beeld van de heilige Werenfridus die uit z'n bootje is gevallen.
Van Wervershoof wordt gezegd dat de naam afkomstig is van Werenfridus (als in Werenfridus' hoeve). Sunte Werfert, de Oud-Betuwse benaming voor Sint Werenfridus, is de naam van een basisschool in Elst. In Hoorn werd in 1948 een middelbare school opgericht die de naam Sint Werenfridus Lyceum droeg. In Elst is een scoutinggroep naar de heilige vernoemd. Westervoort kent naast de katholieke Sint-Werenfriduskerk ook een Protestantse Gemeente met de naam Werenfried. Ook kent Westervoort een St. Werenfriduslaan en had het een St. Werenfridusschool (thans De Brug). Ook in Workum, Zieuwent en Wervershoof zijn Sint Werenfriduskerken.